Prens Adaları’nın Tarihteki İsimleri

Prens Adaları’nın Tarihteki İsimleri Nelerdir?

Marmara Denizi’nin en güzel süslerinden olan Prens Adaları, kimi zaman İstanbul Adaları olarak anılıyor… Ancak yalnızca bu kadarla mı kalıyor geçmişi birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Prens Adaları’nın isimleri? Tabii ki hayır… Her bir adanın tarih içinde değişen birçok ismi bulunuyor. Bu isimler, adaların kendine has hikayesini anlatırken fiziksel özelliklerinden de besleniyor.

Günümüzde halk arasında Adalar olarak anılan Prens Adaları aslında birçok farklı hikayeye sahip olan isimleri tarihinde barındırıyor. Prenslerin sürülmesi ve burada sürgün çekmesi sebebiyle bu takım adaya Prens Adaları deniyor ancak tarihteki isimleri her ada için biricik.

Prens Adaları Takımı Başka Hangi İsimle Anıldı?

Tamamı Prens Adaları olarak bilinen Adalar ilçesinin tarihte birçok farklı isim ile halk arasında anıldığını biliyoruz. Yaşayan halklar, yaşantılar, öğretiler; Prens Adaları’nın isimleri üzerinde etkili oldu. Günümüzde, yıllar önceki ismi ile halen anılmaya devam eden Prens Adaları kimi zaman “Evliya Adaları, Keşiş Adaları” gibi isimlerle anılmış sonraki dönemlerde Ruh Adaları, Cin Adaları, Halki Adaları, Kızıl Adalar” isimleri ile tanınmıştır.

Tüm bu isimlerin verilmesinde Prens Adalarının o dönemde sahip olduğu hikaye etkilidir. Ancak yalnızca bir takım olarak Prens Adaları’nın hikayesi değil, adaların teker teker hikayesi de Prens Adaları’nın isim hikayeleri gibi insanların gerek şekle gerek özelliklerine göre verdiği isimlere göre şekillenmiştir. Bu nedenle Prens Adaları’na yalnızca bir bütün olarak değil, teker teker hangi isimlere sahip olmuş bakmak gerekir.

Prens Adaları’nın tarihteki isimleri;

• Büyükada – Prinkipo
• Heybeliada – Halky
• Burgazada – Antigoni
• Kınalıada – Proti
• Kaşıkadası – Pitye (Pita)
• Sedefadası – Terevintos
• Tavşanadası – Miyandros
• Sivriada – Oxis
• Yassıada – Plati, Demokrasi ve Özgürlükler Adası

Geçmişin sürgün yeri olarak hatırlanan şimdiki zamanda ise hem yerli hem de yabancı turistler için şehrin merkezinde doğal bir cennet sayılan Prens Adaları’nın tarihteki isimleri nelermiş, hangi ada neden ve nasıl farklı isimlerle anılmış; gelin birlikte inceleyelim ve güzel hikayelerine kulak verelim.

Büyükada – Prinkipo

Tüm güzelliği ile Prens Adaları’nın en çok ziyaret edilenlerinden biri olan Büyükada’nın ismi Prens Adaları’nın hikayesinden geliyor. Bizans döneminden itibaren sürgün yeri olarak kullanılan Büyükada, Yunanca anlamı prens olan “Prinkipo” kelimesi ile anılıyordu. Bunun nedeni ise dönemde, prenslerin sürgün çekmek için Büyükada’ya gönderilmesiydi. Pringhipo ve Prinkiponissos ise aynı ismin farklı ses olaylarına uğramasından kaynaklanan diğer adlarıdır.

Yalnızca Prinkipos değil, Büyükada’nın diğer isimleri arasında Meale Demonasi, Beyadası, Kızılada, Demonesca gibi adlar da bulunmaktadır. İstanbul’un fethi sonrasında bu isimler ise yerini Büyükada’ya bırakmıştır. Adanın “Büyükada” olarak anılmasının sebebi, Prens Adaları arasında en büyük yüzölçümüne sahip adanın Büyükada olması.

Büyükada’nın tarihteki isimleri saymakla bitmiyor aslında. Her dönemde farklı bir isimle anılan adanın isim anlamları birbirine benzer olsa da fonetik açıdan farklılaşmalar görülüyor. Bizans döneminden itibaren isim listesine bir yenisi eklenen adanın bugüne kadarki isimleri ve anlamları kısaca şu şekilde;

Megali Demonissos: Megali, kelime anlamıyla “Büyük” demektir. Heybeliada’nın Demonissos ismi düşünüldüğünde, Büyükada’nın yüzölçümü bu ismi almasında etkili olduğu görülmektedir.

Demonesca: Demonesca isminin kökeni Büyükada’nın ve adaların “Cin adaları” ismiyle anıldığı dönemin bir parçasıdır. Tüm adalar için Hristiyanlığın kabulünden önce Grekler tarafından bu isim ve fonetik olarak türevleri ile anılmıştır.

Kızılada: Toprağının kırmızı renkte oluşu, Büyükada’nın Türkler tarafından Kızılada olarak isimlendirilmesine neden olmuştur. Daha sonraki dönemlerde ullanım amacı ve işlevi, Osmanlı Devleti’nin farklı isimlendirmeler yapmasına sebep olmuştur.

Ada-i Kebir, Cesaretü’l Ümera ve Bey Adası, Büyükada’ınn Osmanlı Devleti döneminde kullandığı diğer isimlerdendir.

Heybeliada – Halky (Halki)

Heybeliada Ruhban Okulu, Heybeliada Sanatoryumu ve daha birçok tarihi zenginliğinin yanında doğal güzelliğiyle de göreni kendine hayran bırakan bir miras olan Heybeliada da tıpkı diğer adalar gibi tarihte farklı isimlerle anılmıştır. Halky ise bunlardan yalnızca biri.

Halky ismiyle bilinen adanın ise Heybeliada’ya dönüşmesinin hikayesi, yukarıdan bakıldığında onun tıpkı yere bırakılmış bir heybeye benzemesine dayanıyor. Adanın diğer isimleri ise hemen hemen birbiri ile benzerlik gösteriyor; Khalki, Khalkitis, Khalkis gibi isimleri bunlara en iyi örnek.

Demonisos ve Demonese: Daha önce bahsettiğimiz gibi Adalar, aslında “Cin Adaları” olarak anılıyordu. Dolayısıyla Hristiyanların isimlendirmesi de kelime kökeni “Demon” olan bu iki isme dayanmıştır.

Burgazada – Panormos, Antigoni

Adaların güzellikleri yalnızca Büyükada ve Heybeliada ile bitmiyor tabii ki… Edebiyat dünyasının en büyük isimlerinden biri olan Sait Faik’in balıkçı adası Burgazada’yı unutmamak gerek. Burgazada’nın da tıpkı diğer adalar gibi tarih boyunca birçok farklı isimle anıldığı biliniyor. Bunların ilki ise “Panormos” ki bu isim de Burgazada’nın şeklinden ve üzerindeki kaleden geliyor.

Kuzey tarafında bulunan ve Osmanlı döneminde bir yangınla yıkılan kalenin adı da Burgazada’nın isim tercihinde etkili olmuştur. Bu kale, Pirgos Kalesi’dir.

Tıpkı diğer adalar gibi tarih içinde Burgazada’nın da farklı isimlerle anıldığını biliyoruz. Ancak bu isimler birbiri ile benzer hikayelere sahip, zaman içinde söylenişi farklılaşmış isimlerden oluşuyor. Birbirinden türemiş isimlerin açıklamalarını kısaca yazmaya çalışalım…

Antigone, Antigoni, Antigoneia, Antigonos, Antigonea, Antigonia: Burgazada’nın en bilindik eski isimleri aslında tek bir hikayeye dayanıyor. Yıllar içinde değişen kullanımları ile aslında Burgazada’da bir kale yaptıran Büyük İskender’in generali ve Demetrios’un babası Antigone’ye referans veriliyor.

Pyros: Antigone isminin ardından “Burgaz” isminin Yunanca karşılığı olan Pyros uzun bir süre kullanılmıştır.

Bergos: Pyros ismiyle fonetik açıdan benzerlik gösteren Bergos, dillerin birbirine karşılığını göstermektedir. Ardından Osmanlı Devleti zamanında bu isim yerini “Burgazlu”ya bırakmıştır.

Kınalıada – Proti

Günümüzde demir oksitli toprağından dolayı kırmızı rengi göz önünde bulundurularak “Kınalıada” olarak anılan ada, bundan yıllar öncesinde “Proti” ismiyle anılıyordu. Anakaraya en yakın ada olan Kınalıada’nın ise bu isimle anılmasının bir sebebi var. Kınalıada’nın konumu nedeniyle “birinci” anlamına gelen Proti, adaya uzun yıllar adını vermiş, ardından gelen süreçte birçok farklı isimle bilinen ada en nihayetinde Kınalıada olarak isimlendirilmiştir.

Akonae, Akoni, Akonitis: Tıpkı Kınalıada’nın bir diğer ismi Proti gibi Akoni de “ilk” anlamına gelir. Kınalıada’nın halen bilinen en yaygın isimlerinden biri olmuştur. Zaman içinde fonetik olarak yeniden değişikliğe uğramış ve aynı kökten türemiş isimler Kınalıada’nın isim tarihini süslemiştir. Kınalıada’nın isimlerinden bir tanesi de pek bilinmese de Tinaki’dir.

Kaşık Adası – Pitye (Pita)

Yüz üstü bırakılmış bir kaşığı andıran şeklinden dolayı günümüzde Kaşık Adası olarak isimlendirilen adanın da tarih boyunca ismi bu değildi. Kaşık Adası’na ismini şekli verse de geçmişte “Pita” olarak anıldığı biliniyor.

Günümüzde Kaşık Adası olarak bilinen adanın ise Pita’dan sonra uzun bir süre “Pide Adası” olarak isimlendirildiği görülüyor. Pita ile benzerliğinden dolayı Pide Adası olarak anılan Kaşık Adası’nın ise bugüne kadar olan en yaygın ismi Kaşık Adası. Ancak biz neredeyse birbiri ile aynı olan isimlerden bahsetmeden geçmeyelim…

Piti, Pitys, Pitya, Pitta, Pita, Pyta Pideadası da Kınalıada’nın aynı kökten türeyen diğer isimleridir.

Sedef Adası – Terevintos

Sedef Adası, Prens Adaları’nın içerisinde ilginç hikayesiyle dikkat çekenlerden biri. Önceleri tamamen tavşanlara ait bu adanın ismi doğal olarak Tavşan Adası’ydı. Üzerinde tavşanlardan başka bir canlının yaşamadığı Sedef Adası, bu özelliği ile anılıyordu. Sultan Abdülmecit’in damadı Fethi Ahmet Paşa adaya bir köşk inşa ettirdi ve daha sonraki dönemlerde ada üzerine özel mülkler yerleştirilmeye başlandı. Dolayısıyla ada artık Tavşan Adası değildi.

Sedef Adası ismi ise adanın bitki örtüsüne dayanıyor. Uzaktan bakıldığında sedefe benzetilen ada toprakları uzun yıllardır adanın Sedef Adası olarak anılmasına sebep oldu, günümüzde geçerli ismi halen Sedef Adası’dır.

Ancak Sedef Adası’nın hikayesi yalnızca bununla da kalmıyor, adalar arasında en fazla isme sahip adalardan biri olan Sedef Adası birçok farklı isimle anılmış. Bunlar birbiri ile dönem dönem benzerlik göstermiş, kimi zaman birbirinden ayrışmış;

Terevinthos ,Terebinthos: Üzerinde barınan tavşanlardan dolayı Yunanca karşılığı olarak ada bir dönem bu isimlerle anılmıştır.

Andircuithos, Andirovithos, Antirhoboto: Sedef Adası’nın antik dönemde sahip olduğu isimlerdir. İsimlerin Türkçe karşılığı “midyekabuğu Adası”dır. bu isimlerin verilmesinin sebebi, midya açısından zengin bir yapıya sahip olmasıdır.

Midyekabuğu Adası: türklerin yavaş yavaş Adalar’a yerleşmesi ve buraları sahiplenmesi ile Yunanca isminin Türkçe karşılığı olan bu isim bir dönem kullanılmıştır.

Rhodusse II ve L’ile de Coquilles Sedef Adası’nın diğer isimleridir.

Tavşan Adası – Miyandros

Bitki örtüsü açısından fakir olan bu adanın eski adı Neandros’tur. Prens Adaları arasında İstanbul’a en uzak ada olma özelliğini taşıyan Tavşan Adası; ağaçsız, bitkisiz ve çıplak bitki örtüsü ile dikkat çekmektedir. Tavşan Adası olarak anılmasının bir sebebi ise, tavşanların bol bulunması ve orada yaşamasıdır.

Haritalardaki resmi adı Tavşan Adası olsa da halk arasında Balıkçı adası olarak da bilinir. Bunun sebebi ise balıkçılık yapmak için adaya gelenlerdir. Adanın doğu tarafında kumsallı bir liman bulunmakta, burada balıkçılık faaliyeti gerçekleştirilmektedir.

Tavşan Adası’nın diğer isimleri ise şu şekilde;

Hyratros, Rhodussel, Rhobito

Küçük Ada: Osmanlı döneminde, adanın büyüklüğü dolayısıyla bu isim kullanılmıştır.

Sivriada – Oxis/ Oxia

Prens Adaları arasında şekli nedeniyle isimlendirilen bir ada da Sivriada’dır. Marmara Denizi’inin ortasında adeta bir piramit gibi duran Sivriada uzun yıllar yaygın olarak bu isimle anılsa da onun bir diğer adı da “Hayırsızada” olarak bilinir. Ancak bu ismi kullanan tek ada değildir. Hayırsızada ismi iki adayı karşılar; Yassıada ve Sivriada.

Bizans döneminde Oxis olarak anılan ada bugün halen yerleşime açık değildir. Tarihte sürgün adası olarak anılmıştır. Dönemler değiştikçe yalnızca yazım biçiminde farklılık görülen ada isimleri ise şu şekilde; Okseia, Oksia, Oxeia, Oxia, Oxya.

Yassıada – Plati, Demokrasi ve Özgürlükler Adası

Prens Adaları’nın en siyasi adalarından biri olan Yassıada’nın isim değişikliği hepimizin hatırladığı yakın bir tarihe dayanıyor. Ancak “Demokrasi ve Özgürlükler Adası” ismine gelmeden evvel, adanın diğer isimlerine değinmek gerekir. Tarihte Plati olarak anılan ada aslında bu ismini düzlük bir ada olmasından dolayı alıyor. Düz ve üzerinde o zamanlar bir yerleşim yerinin bulunmadığı ada uzun yıllar bu isimle anılsa da İstanbullular tarafından “Hayırsızada” olarak anılmıştır. Yerleşim yerleri, bizans döneminde sürgün yeri, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti döneminde ise askeri ve eğitim sebepli kullanımlar için yapılan yapılar ile oluşturulmuştur. Halk arasında Yassıada ve Hayırsızada ismi ile bilinen adanın isimleri onun konumu ve şekline göre belirlenmiş iken, bir de adanın yaşanmışlıkları dolayısıyla aldığı bir isim vardır; Demokrasi ve Özgürlükler Adası. 27 Mayıs darbesi sonrasında Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu gibi Demokrat Parti üyelerinin burada yargılanması adanın tarihinde büyük yer kaplıyor. Dolayısıyla Demokrasi ve Özgürlükler Adası ismi de bu durumu ve darbenin izlerini silmek için konulmuştur. Bu olay tarihte halen “Yassıada Yargılamaları” olarak bilinmektedir.

Yassıada’nın tarihte kullanılan diğer isimleri yukarıda bahsettiğimiz isimler ile sınırlı değil. Zaman geçtikçe farklılaşmış anlamları ile akıllarda yer edinen, en son Demokrasi ve Özgürlükler Adası olarak isimlendirilen adanın isim geçmişinde Plati ve Platea isimleri bulunuyor.